ارتباط تیروئید با چاقی و لاغری
تیروئید یکی از مهمترین غدد درونریز بدن است که نقش اساسی در تنظیم سوختوساز، رشد، و تولید انرژی دارد. این غده کوچک پروانهای شکل در جلوی گردن قرار دارد و با ترشح دو هورمون کلیدی به نامهای ترییدوتیرونین (T3) و تیروکسین (T4) فرآیند متابولیسم سلولی را کنترل میکند.
هرگونه اختلال در عملکرد تیروئید میتواند منجر به تغییرات وزن بدن شود؛ از جمله افزایش وزن در کمکاری تیروئید یا کاهش وزن در پرکاری آن. اما واقعاً این تغییرات چگونه اتفاق میافتند و چه عواملی در کنترل آن مؤثرند؟ در ادامه با نگاهی علمی به این ارتباط میپردازیم.
وظیفه اصلی غده تیروئید در بدن
هورمونهای تیروئید بر تقریباً تمامی سلولهای بدن تأثیر میگذارند. این هورمونها سرعت واکنشهای شیمیایی سلولی را تنظیم کرده و میزان انرژی مصرفی بدن را مشخص میکنند.
در واقع تیروئید همانند «پدال گاز» متابولیسم است:
اگر سرعت تولید هورمونها زیاد شود، بدن بیش از حد انرژی مصرف میکند (پرکاری تیروئید).
اگر مقدار تولید هورمونها کاهش یابد، سوختوساز بدن کند میشود (کمکاری تیروئید).
کمکاری تیروئید (Hypothyroidism) و چاقی
چطور کمکاری تیروئید باعث افزایش وزن میشود؟
در کمکاری تیروئید، تولید هورمونهای T3 و T4 کاهش مییابد و در نتیجه متابولیسم بدن کند میشود.
وقتی متابولیسم پایین بیاید، بدن کالریهای دریافتی را به کندی میسوزاند و انرژی کمتری تولید میکند. این موضوع موجب میشود:
چربی در بافتها ذخیره شود
احتباس آب و نمک در بدن افزایش یابد
و در نهایت فرد با افزایش وزن تدریجی یا ناگهانی مواجه شود
حتی اگر فرد میزان غذای خود را تغییر ندهد، ممکن است چند کیلوگرم وزن اضافه کند، زیرا کاهش سرعت سوختوساز باعث مصرف کمتر کالری در حالت استراحت میشود.
علائم شایع کمکاری تیروئید
افزایش وزن بدون علت مشخص
احساس خستگی و خوابآلودگی
خشکی پوست و ریزش مو
یبوست
تورم صورت یا پف زیر چشمها
کند شدن ضربان قلب
احساس سرما حتی در دمای عادی
افسردگی یا کاهش تمرکز ذهنی
دلایل بروز کمکاری تیروئید
1-بیماری هاشیموتو (Hashimoto’s Thyroiditis): شایعترین علت خودایمنی کمکاری تیروئید
2-کمبود ید در رژیم غذایی
3-مصرف داروهای خاص مثل لیتیوم
4-جراحی تیروئید یا درمان با ید رادیواکتیو
5-عوامل ژنتیکی یا خانوادگی
مدیریت وزن در کمکاری تیروئید
درمان دارویی با لووتیروکسین (Levothyroxine) طبق دستور پزشک
بررسی منظم آزمایشهای TSH، T3 و T4
رژیم غذایی متعادل شامل منابع طبیعی ید (ماهی دریا، نمک یددار)
مصرف پروتئین کافی برای حفظ توده عضلانی
کاهش مصرف قندهای ساده و چربیهای اشباع
انجام ورزشهای منظم مثل پیادهروی تند یا یوگا برای افزایش متابولیسم پایه
پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism) و لاغری
چگونه پرکاری تیروئید موجب کاهش وزن میشود؟
در پرکاری تیروئید، غده بیش از حد فعال است و مقادیر زیادی T3 و T4 ترشح میکند.
افزایش سطح این هورمونها باعث میشود سلولها انرژی را سریعتر بسوزانند و بدن در حالت سوختوساز بیشفعال قرار گیرد.
نتیجه این فرایند:
کاهش وزن سریع حتی در صورت افزایش اشتها
افزایش دمای بدن
تعریق بیشازحد
ضربان قلب بالا و بیقراری
بهعبارت دیگر، در پرکاری تیروئید بدن مثل موتوری است که دائم در حال کار با دور بالا است و کالریها را میسوزاند.
علائم پرکاری تیروئید
کاهش وزن بدون رژیم
افزایش اشتها
تپش قلب و لرزش دستها
اضطراب، بیخوابی یا تحریکپذیری
ضعف عضلانی
تعریق زیاد و احساس گرما
کمتحملی نسبت به گرما
دلایل پرکاری تیروئید
1- بیماری گریوز (Graves’ disease) — شایعترین نوع پرکاری با منشأ خودایمنی
2-گرههای سمی تیروئید (Toxic Nodules)
3-التهاب تیروئید (Thyroiditis)
4- مصرف بیشازحد داروهای حاوی ید یا هورمون تیروئید
راهکارهای درمان و حفظ وزن
درمان دارویی با متیمازول یا پروپیلتیواوراسیل برای کاهش تولید هورمون
درمان با ید رادیواکتیو یا جراحی در موارد مقاوم
دریافت کالری کافی برای جلوگیری از تحلیل عضلانی
مصرف غذاهای ضدالتهاب مانند سبزیجات سبز، ماهی چرب، و میوههای آنتیاکسیدانی
مدیریت استرس از طریق مدیتیشن یا تمرین تنفس عمیق
تأثیر تیروئید بر ترکیب بدن
بسیاری از افراد تصور میکنند تمام تغییرات وزنی ناشی از تیروئید مربوط به چربی است، در حالی که بخشی از آن مربوط به تغییرات در توده عضلانی و مایعات بدن است.
در کمکاری تیروئید، علاوه بر چربی، مایعات و نمکها نیز در بدن تجمع مییابند. در پرکاری تیروئید، ممکن است توده عضلانی از بین برود و فرد ظاهراً لاغر شود اما بدنش ضعیفتر شود.
نقش تغذیه در سلامت تیروئید
مواد غذایی مفید
| ماده مغذی | نقش در عملکرد تیروئید | منابع غذایی |
|---|---|---|
| ید | تولید هورمونهای T3 و T4 | نمک یددار، ماهی دریا، جلبک |
| سلنیوم | تبدیل T4 به T3 و آنتیاکسیدان قوی | تخممرغ، ماهی تن، مغزها |
| روی | سنتز هورمون تیروئید | گوشت قرمز، حبوبات، دانه کنجد |
| ویتامین D و B12 | تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب | لبنیات، تخممرغ، ماهی، قارچ |
| فیبر غذایی | کنترل وزن و بهبود گوارش | سبزیجات تازه، غلات کامل |
مواد غذایی مضر برای تیروئید
مصرف زیاد کلم، شلغم و سویا خام (مهار جذب ید در کمکاری)
نوشیدنیهای شیرین و قندهای مصنوعی
مصرف بیشازحد گلوتن در افراد حساس به بیماریهای خودایمنی
فستفودها و روغنهای ترانس
نقش سبک زندگی و خواب در سلامت تیروئید
مطالعات نشان دادهاند که استرس مزمن و کمخوابی، ترشح هورمونهای تیروئید را مختل میکنند.
برای حفظ سلامت تیروئید باید:
خواب کافی (۷ تا ۸ ساعت) داشته باشید
از استرس مزمن دوری کنید
بهطور منظم ورزش کنید
مصرف کافئین را کنترل نمایید
رابطه تیروئید با روان و متابولیسم ذهنی
اختلالات تیروئید فقط بر بدن اثر نمیگذارند؛ بلکه روی خلقوخو و سلامت روانی نیز تأثیر دارند.
در کمکاری تیروئید، افسردگی، کندی ذهن و بیحوصلگی شایع است، در حالی که پرکاری تیروئید میتواند باعث اضطراب، بیخوابی و تحریکپذیری شود.
درمان مناسب تیروئید معمولاً به بازگشت تعادل ذهنی و احساسی کمک میکند.
آیا درمان تیروئید به تنهایی باعث تغییر وزن میشود؟
درمان اختلال تیروئید معمولاً متابولیسم را به حالت طبیعی بازمیگرداند، اما کاهش یا افزایش وزن پایدار نیازمند تغییر سبک زندگی، رژیم متعادل و فعالیت بدنی منظم است.
بنابراین مصرف دارو بهتنهایی کافی نیست؛ بلکه باید در کنار آن، عادات سالم تغذیه و خواب نیز رعایت شود.
جمعبندی
غده تیروئید نقش اساسی در تعادل انرژی بدن دارد و عملکرد آن مستقیماً با وزن، سطح انرژی، و وضعیت روحی فرد در ارتباط است.
در کمکاری تیروئید معمولاً وزن افزایش یافته و در پرکاری تیروئید کاهش وزن رخ میدهد.
تشخیص بهموقع، درمان دارویی، تغذیه متعادل و ورزش منظم میتوانند به بازگرداندن وزن به حالت طبیعی و حفظ سلامت عمومی بدن کمک کنند.
سوالات متداول درباره تیروئید و وزن بدن
۱. آیا همه افراد چاق کمکاری تیروئید دارند؟
خیر. کمکاری تیروئید تنها یکی از عوامل چاقی است. عوامل ژنتیکی، تغذیه، و سبک زندگی نیز نقش مهمی دارند.
۲. درمان تیروئید چقدر طول میکشد تا روی وزن اثر بگذارد؟
معمولاً پس از ۶ تا ۸ هفته درمان دارویی، سطح هورمونها متعادل شده و تغییرات وزنی آغاز میشود.
۳. آیا تیروئید باعث چاقی شکمی میشود؟
در کمکاری تیروئید ممکن است تجمع چربی در ناحیه شکم بیشتر شود، اما تغذیه و کمتحرکی هم در این موضوع مؤثرند.
۴. آیا رژیم بدون گلوتن برای بیماران تیروئیدی مفید است؟
در بیماران مبتلا به بیماریهای خودایمنی مانند هاشیموتو، حذف یا کاهش گلوتن ممکن است مفید باشد.
۵. آیا ورزش در کمکاری تیروئید موثر است؟
بله، ورزش منظم باعث افزایش متابولیسم، بهبود خلقوخو و کنترل وزن میشود.



